İstanbul’un çok katmanlı semti Beyoğlu sürekli değişim hâlinde. Artan kiralık/satılık ilanları, kapanan mekânlar, kamusal mekânlardaki siyasi baskılar Beyoğlu’nda dönüşümün somut izleri. Beyoğlulu olan Mekanda Adalet Derneği de mekânın değişimini deneyimliyor. MAD olarak hızla dönüşüm geçiren Beyoğlu hafızasını toplumsal tarih ve bireysel tanıklar üzerinden kollektif olarak kurma amacıyla 2018 yılında bir harita çalışması başlamıştık. 2020’nin Mayıs ayında, pandemi döneminde harita çalışmasının yanında #BeyoğlununYüzleri serisi ile Beyoğlu’nun tanıklarının sesini duyurmayı amaçlayan bir video serisi hazırlamaya başladık.
Beyoğlu Yıkılmadım Ayaktayım Haritası
İstanbul’un kültürel merkezi olan Beyoğlu’nun hızlı dönüşümü ile ilgili, burayı gündelik hayatına dahil etmiş ve bu dönüşümün izleyicisi olan insanlar ne yapabilir? Mekâna sahip çıkmak için müşterek hafıza bir mücadele aracı olabilir mi?
Bu soruların izinde 2018 yılında Beyoğlu’nun hafızasının izini sürmek amacıyla Beyoğlu Yıkılmadım Ayaktayım isimli haritalama çalışmasına başladık. Haritanın temelinde katılımcı bir şekilde semtin hafıza mekânlarını ortaya koymayı amaçladık. Haritayı Beyoğlu severlerin, burada yaşayanların, ve burası üzerine düşünen ve üreten uzmanların katkılarıyla oluşturduk. Tüm değişime ve baskıya rağmen halen varlığını sürdüren, yer değiştirmek zorunda kalan veya kapatılmış hafıza mekânlarını bir araya getirdik.
Sosyal medya üzerinden düzenlediğimiz ankette iki temel soru sorduk:
1) Sizin için Beyoğlu’nu Beyoğlu yapan, ancak artık var olmayan mekânlar hangileri?
2) Beyoğlu’nda gitmekten keyif aldığınız ve yok olursa üzüleceğiniz mekânlar hangileri?
Katılımcıların hafıza mekânlarına dair hikayelerini paylaşmalarını da istediğimiz bu anketlerin yanında hafıza yürüyüşleri, haritalama çalışmaları, atölyeler ve röportajlar gerçekleştirildi. Hafıza mekânı olarak işaretlediğimiz yerlerin, gündelik hayatın toplumsal ilişkilerini ve Beyoğlu’nu kentsel müşterek olarak tahayyül eden kolektif hafızayı tarif etmesini tercih ettik.
Beyoğlu Yıkılmadım Ayaktayım Haritası yayımlandıktan sonra da Beyoğlu’ndaki değişim hızla devam etti. Özellikle pandemi döneminde bir çok mekân kepenk kapatırken, bazıları taşınmak zorunda kaldı. Bu sürekli değişimin kaydını katılımcı bir şekilde görünür kılabilmek amacıyla asıl hedefimiz olan Beyoğlu Haritası’nı dijitalleştirme çalışmalarımıza başladık.
Bunun yanında Beyoğlu’nda hafızalarda yer eden mekân, insan, olay ve eylemlere dair üretimlerimizi ve değişim süreçlerini @beyoğluharitasi isimli Instagram hesabı üzerinden paylaşmaya devam ediyoruz. Beyoğlu Haritası Instagram hesabı bu hızlı değişimi takip etmek, değişime tanık olanlarla da iletişimde olmayı amaçladığımız, biriken anıları ve basılı haritada paylaşılamayanları ortaya koymayı amaçlayan bir platform.
beyond.istanbul Mekanda Adalet ve Beyoğlu sayısı
MAD’ın Beyoğlu’na dair en kapsamlı üretimlerinden biri derneğin basılı ve süreli yayını beyond.istanbul’un dokuzuncu sayısında, Liana Kuyumcuyan’ın konuk editörlüğünde Beyoğlu’nun çok katmanlı hafızası ele alınarak gerçekleştirildi.
“Nostalji yerine yüzleşme denemesi” sunan Mekânda Adalet ve Beyoğlu sayısında, birçok yazarın katkısıyla, Beyoğlu’nda hafıza mekânları üzerinden dönen tartışmalara, “Beyoğlu’nu Beyoğlu yapan” mekânsal özelliklere, semtin içinden geçtiği tarihsel ve güncel dönüşümlere, sahne olduğu kentsel toplumsal mücadelelere ve Beyoğlu üzerine yapılan çalışmalara yer verildi.
Yayına paralel olarak, sanatçı Vardal Caniş Beyoğlu hafızasını öne çıkaran bir Beyoğlu Müzesi illüstrasyonu hazırladı.
Beyoğlu’nun Tanıkları Sesleri Yüzleri Serisi
Pandemi sürecinin en fazla etkilediği yerlerin başında Beyoğlu geliyor. Beyoğlu’ndaki değişimden, mekânsal dönüşümlerden fazlasıyla etkilenmiş olan mekânlar, pandemiyle birlikte gelen kısıtlamalarla daha zor durumda kaldı. Bu sürecin ilk dönemlerinde zor durumda kalan esnafla iletişime geçerek seslerini duyurmayı, hikayerini paylaşmayı amaçladık. Kimine ulaşamadan mekânların kapanmış olduğu haberini aldık. Bazıları ise içinden geçtiğimiz bu zorlu süreçte pandeminin etkileri üzerine konuşmak istemedi.
Ses olma fikri esnafın geçirdiği bu zorlu dönemde onları, mesleklerini, hikayelerini, Beyoğlu’nun değişim süreçlerini konuşmayı ve aktarmayı amaçlayan bir projeye evrildi. Haritadaki hafıza mekânlarına, insanlarına, Beyoğlu’na ses olan bu çalışmamızla, Beyoğlu’nun geçirdiği kabuk değişimlerinin tanıklarıyla haritada yer alan hafıza mekânları üzerine konuşmaların gerçekleştiği ‘‘Beyoğlu’nun Yüzleri’’ isimli bir video serisi oluşturmaya başladık. Bu seride hafızaya tanıklık etmiş, Beyoğlu’nu yaşayan ve yaşatan insanları ve mekânları odağa alıyoruz.
Bu zamana kadar Beyoğlu kültürünün ayrılmaz parçası olan meyhanelerden biri olan Yakup 2, 1941 yılından beri Balık Pazarı’nda faaliyet gösteren tarihi Reşat Balık Market, Hazzopulo Pasajı’nın en eski sakinlerinden şapkacı Madam Katia, 1926’dan beri Balık Pazarı’nın vazgeçilmez yüzü Üç Yıldız Şekerleme ve son olarak 45 yıldır Beyoğlu’nda faaliyet gösteren Antik Avize ile söyleştik.
Nesilden nesile aktarılan meslekleri icra edenlerle yaptığımız röportajlarla başlayan bu seri, iki haftada bir @beyogluharitasi Instagram sayfamızda ve MAD’ın Youtube kanalında yayımlanıyor.
Serinin devamı için takipte kalın!
MAD, Beyoğlu temelli çalışmalarını ve üretimlerini aktif bir şekilde sürdürmeye devam ediyor. Beyoğlu Haritası’nın dijitalleşme süreci devam ederken bir yandan instagram hesabı üzerinden Beyoğlu’ndaki mekânsal değişimi, hafıza mekânlarını ve bu değişimin tanıklarını paylaşmaya devam ediyoruz. Buna paralel olarak Beyoğlu’nda yer alan Han ve Pasajlar envanter oluşturma çalışmamız devam ediyor.
Bugüne kadarki Beyoğlu çalışmalarımız ve yazılarımıza aşağıdaki listeden erişebilirsiniz.
